Сёння ў свеце адбываецца змена кіраўнічай парадыгмы ў дзяржаўнай сферы, у сувязі з узмацненнем палітычных, эканамічных, сацыяльных і тэхналагічных рызык. Узнікае неабходнасць у павышэнні эфектыўнасці дзейнасці дзяржаўных устаноў аховы здароўя ва ўмовах абмежаванасці рэсурсаў, у стварэнні эфектыўнай сістэмы кіравання якасцю.

Да сучасных тэндэнцый эвалюцыі дзяржаўнага кіравання двух апошніх дзесяцігоддзяў варта аднесці паступовы пераход ад дзяржаўнага адміністрыравання (Public administration)да дзяржаўнага менеджменту. Кіраваць можна тым, што рухаецца, змяняецца. З пункту гледжання кіравання сціраюцца межы паміж камерцыйнымі і некамерцыйнымі арганізацыямі, так як большасць падыходаў і прыёмаў паспяховага кіравання камерцыйнымі арганізацыямі актуальныя і для дзяржаўных арганізацый. 

Дзейнасць дзяржавы разглядаецца як працэс аказання паслуг насельніцтву. Тэхналогіі менеджменту і маркетынгу ўсё часцей выкарыстоўваюцца ў працы медыцынскіх арганізацый. 

Сёння ахова здароўя застаецца адной з самых кансерватыўных сфер эканомікі. Каб быць канкурэнтаздольнай, арганізацыя павінна ўсвядоміць сваю мэту і стварыць сябе пад унікальны набор вынікаў, павінна быць уключана ў пастаянны цыкл трансфармацый, адаптацый і перафакусіровок на якасна новы вынік.

Да праблем сучаснай сістэмы аховы здароўя можна аднесці доўгі час знаходжання пацыентаў у паліклініцы, нераўнамерную нагрузку на медыцынскіх работнікаў, чэргі ў рэгістратуры, да ўрачоў, на даследаванні, запаўненне вялікай колькасці медыцынскай дакументацыі.

У Мінску на базе ўстановы аховы здароўя «30-я гарадская клінічная паліклініка» пачата рэалізацыя пілотнага праекта «Клапатлівая паліклініка». Праект будуецца на прынцыпах ашчаднай вытворчасці (Lean Manufacturing). 

Ашчадная вытворчасць – канцэпцыя менеджменту, заснаваная на няўхільным імкненні да ліквідацыі ўсіх відаў страт, бесперапынным ўдасканаленні працэсаў, паляпшэнню арганізацыі і ўмоў працы.

Сістэма ашчаднай вытворчасці распрацавана першапачаткова для кампаніі Toyota ў вытворчасці аўтамабіляў. Тайіці Она – аўтар ідэі ашчаднай вытворчасці. Распрацоўка прынцыпаў праводзілася з 1949 года.

Ашчадная вытворчасць (Lean Manufacturing) уяўляе сабой ліквідацыю ўсіх відаў страт, якая не дадае каштоўнасцей. Сістэма прынцыпаў арганізацыі працы, інструментаў і ментальнасці супрацоўнікаў, якія забяспечваюць найбольш эфектыўнае выкарыстанне абмежаваных рэсурсаў. Канцэпцыя арыентавана на выкарыстанне мінімальнай колькасці рэсурсаў для пастаўкі «дакладна своечасова» высакаякасных прадуктаў ці паслуг з мінімальнымі выдаткамі.

Асноўнымі задачамі беражлівай вытворчасці з'яўляюцца эфектыўнае выкарыстанне рэсурсаў і ліквідацыя ўсіх відаў страт, якія не дадаюць каштоўнасці.

Ключавыя прынцыпы ашчаднай вытворчасці:

1. Бесперапыннасць вытворчага патоку. Без затрымак і чэргаў за кошт раўнамернасці загрузкі персаналу, рацыянальнай лагістыкі пацыентаў, персаналу і інфармацыі, аптымальнай планіроўкі плошчаў арганізацыі, ліквідацыі ўсіх відаў страт.
2. Стварэнне каштоўнасці для спажыўца. Неабходна вызначыць каштоўнасць канкрэтнага прадукту. Гэта можа быць якасна аказаная медыцынская паслуга, вынікам якой стане паляпшэнне самаадчування пацыента, ліквідацыя захворвання.
3. Вызначэнне патоку стварэння каштоўнасці для гэтага прадукта. Неабходна прааналізаваць алгарытм аказання дадзенай паслугі як ён ажыццяўляецца ў дадзены момант («як ёсць»). Для гэтага выкарыстоўваюцца інструменты карціравання патоку стварэння каштоўнасці, якія дазволяць дакументальна зафіксаваць кожны крок працэсу, час яго праходжання, час прастояў і чаканняў. Акрамя часу дзеянняў на карце адлюстроўваюцца і рэсурсы, неабходныя для ажыццяўлення кожнага кроку працэсу. Карта можа быць пабудаваная ўручную або з выкарыстаннем сучасных інфармацыйных тэхналогій.
4. Забеспячэнне бесперапыннай плыні патоку стварэння каштоўнасці прадукту. Неабходна прааналізаваць карты ПСК і выявіць усе віды ўзнікаючых страт. Ліквідацыя або мінімізацыя гэтых страт дазволіць забяспечыць выраўноўванне патоку стварэння каштоўнасці. Візуалізаваць выраўнаваны струмень можна, калі пабудаваць дыяграму ўзроўню «як будзе» з дапамогай любога з праграмных прадуктаў. Спатрэбяцца вялікія намаганні ўсяго калектыву для кантролю і забеспячэння бесперапыннага патоку стварэння каштоўнасці.
5. Дазволіць спажыўцу выцягваць прадукт. Выцягваючая вытворчасць – «попыт нараджае прапанову». Спецыфіка ў ахове здароўя – каб попыт на медыцынскую паслугу паўстаў не запознена, не тады калі дапамога ўжо немагчымая або вельмі цяжкая. Неабходна прадуманая палітыка асветы і прасоўвання здаровага ладу жыцця і прафілактыкі захворванняў.
6. Імкнуцца да дасканаласці. Пастаяннае паляпшэнне патрабуецца любому, нават на першы погляд адладжанаму працэсу.

Каштоўнасцю з пункту гледжання пацыента можа быць паляпшэнне стану здароўя, павышэнне якасці жыцця, магчымасць поўнай сацыяльнай рэабілітацыі.

Каштоўнасцю з пункту гледжання сістэмы з'яўляюцца канчатковыя кропкі на папуляцыйным узроўні (захворвальнасць, смяротнасць, якасць жыцця, развіццё ўскладненняў).

Каштоўнасцю для ўрача з'яўляецца клінічны эфект, дасягненне канчатковых кропак.

Віды работ, што выконваюцца медыцынскім персаналам у адносінах да каштоўнасці канчатковага выніку:

1. Праца, якая надае каштоўнасці, – праца, якую неабходна выконваць для забеспячэння патрабаванняў пацыента. Непасрэдна прафесійная дзейнасць персаналу: агляд, выкананне дыягнастычных даследаванняў, выкананне маніпуляцый. Згодна з вынікамі аналізу ў медыцынскіх арганізацыях адсотак часу ў патоку, які стварае каштоўнасць, наўрад ці дасягае 20%.
2. Праца неабходная, але якая не надае каштоўнасці, – праца, якую трэба выконваць падчас прафесійных дзеянняў: перавязка жгутом, падрыхтоўка кушэткі, запаўненне медыцынскай дакументацыі.
3. Перыядычная праца – праца, якая выконваецца ў пэўныя перыяды часу (1-2 разы на змену): дэзінфекцыя і ўтылізацыя расходных матэрыялаў, транспарціроўка біяматэрыяла ў лабараторыю, праветрыванне і ўборка памяшканняў.
4. Страты – любое дзеянне, якое спажывае рэсурсы, але не стварае каштоўнасці для спажыўца. Гэтыя страты ўваходзяць на канчатковым этапе разлікаў у склад кошту прадукту або паслугі. Пазбягаючы стратаў, мы дамагаемся каштоўнасці для спажыўца пры скарачэнні выдаткаў на вытворчасць. Паводле экспертных ацэнак, прыблізна 50% часу ў медыцынскага персаналу не выкарыстоўваецца прама на пацыента.

Віды страт:

1. Перавытворчасць – вытворчасць у большым аб'ёме, чым трэба ў бягучы момант часу: прызначэнне аналізаў, якія не будуць запатрабаваныя; выкананне дублюючых даследаванняў; талоны і напрамкі выдаюцца з абмежаваным тэрмінам дзеяння; непрагназуемая дзённая загрузка медыцынскага персанала.
2. Лішнія рухі і лішнія перамяшчэнні – нерацыянальная паслядоўнасць выканання работ, звязаная з планіроўкай рабочай зоны (лішнія перамяшчэнні, звязаныя з няправільнай арганізацыяй эрганомікі працоўнага месца і працоўнага працэсу ў цэлым); урач і медыцынская сястра ў гэты час не займаюцца лячэбнай функцыяй.
3. Непатрэбная транспарціроўка – перасоўванне пацыента звыш мінімальна неабходнага, у тым ліку па прычыне неарганізаванасці дыягнастычнага працэсу: неабходнасць шматразовага наведвання паліклінікі ў розныя дні і змены; складанасць доступу да працоўнага месца (неабходна абыходзіць сталы, чыстую зону).
4. Лішнія запасы – чэргі, якія ўтвараюцца ў выніку няправільнага планавання максімальнай нагрузкі персаналу (у рэгістратуры, у кабінеце ўрача, у працэдурным кабінеце); непрадуманая сістэма, лагістыка пастаўкі расходных матэрыялаў і рэагентаў.
5. Залішняя апрацоўка, лішнія этапы апрацоўкі – выкананне большага аб'ёму работ, чым рэгламентуецца патрабаваннямі дзеючых парадкаў і стандартаў аказання медыцынскай дапамогі: увод дадзеных з дыягнастычнага абсталявання ўручную ў праграму; дублюючыя даследаванні.
6. Чаканне – любое чаканне, у тым ліку вынікаў даследаванняў, дакументаў, інфармацыі: нераўнамерная нагрузка на персанал; «вузкія месцы» – доўгія па часе прыёмы і працэдуры пры праходжанні медыцынскіх аглядаў.
7. Брак і пераробка – памылкі пры падрыхтоўцы да даследаванняў; пераробка аналізаў па прычыне парушэнняў правілаў пры падрыхтоўцы да даследаванняў, правілы забору біяматэрыялу, захоўванне i транспарціроўка да месца выканання даследаванняў; неабходнасць выконваць абследаванні з абмежаваным тэрмінам дзеяння паўторна з-за адсутнасці спецыялістаў або немагчымасці іх наведаць у адведзены інтэрвал часу; няслушна пастаўлены дыягназ.

Для аховы здароўя найбольш характэрнымі з’яўляюцца наступныя віды страт: страта часу з-за чакання, страты часу з-за непатрэбных перасоўванняў. Мэтай укаранення пілотнага праекта «Клапатлівая паліклініка» з'яўляецца павышэнне задаволенасці спажыўцоў медыцынскіх паслуг якасцю і даступнасцю аказання медыцынскай дапамогі ў амбулаторных умовах за кошт аптымізацыі працэсаў і ліквідацыі страт. 

Задачы ўкаранення пілотнага праекта «Клапатлівая паліклініка»:

• стварэнне камфортных умоў знаходжання пацыентаў у паліклініцы;
• фарміраванне рацыянальных патокаў пацыентаў у залежнасці ад мэты наведвання;
• скарачэнне часу знаходжання пацыентаў у паліклініцы;
• арганізацыя працоўных месцаў, якія забяспечваюць бяспеку і камфортнасць працы;
• раўнамернае, збалансаванае размеркаванне функцыянальных абавязкаў паміж урачамі і сярэднімі медыцынскімі работнікамі, размеркаванне функцый персаналу ўнутры асобных структурных падраздзяленняў (рэгістратура, лабараторыя);
• фарміраванне карпаратыўнай культуры.

Інструментам рэалізацыі праекта з'яўляецца тэхналогія 5S для арганізацыі працоўнага месца і стандартызацыі кіраўнічых і арганізацыйных працэсаў у паліклініцы.
Тэхналогія 5S ужываецца для арганізацыі працоўнага месца: захоўванне дакументацыі на працоўных месцах і ў камп'ютары; размяшчэнне прадметаў і медыцынская тэхніка; візуалізацыя працоўнай прасторы. Выкарыстанне тэхналогіі 5S скарачае наступныя тыпы страт: лішнія перамяшчэнні і рухі.

Стандарт павінен:

• быць візуальна зразумелым, 80% інфармацыі чалавек успрымае вачыма. Пры наяўнасці не толькі тэкставых тлумачэнняў, але і розных схем, фатаграфій стандарт будзе ўспрымацца больш лёгка і адназначна;
• лёгка чытэльным. У стандарце павінны быць апісаны простыя дзеянні, якія жа зразумець і выканаць не толькі носьбіт працэсу;
• уключаць толькі наяўныя матэрыялы і інструменты. У стандарце не павінна прапісвацца нічога лішняга, толькі тое, што неабходна для выканання канкрэтнай працы. У кожнай аперацыі павінна быць паказана, якім інструментам або дакументам карыстацца, дзе яго ўзяць і на якой старонцы паглядзець;
• быць правераным і ўхваленым работнікамі і іх кіраўніком. Узгадненне стандарту з непасрэднымі выканаўцамі дазволіць унесці ўсе карэкціроўкі і заўвагі да яго ўвядзення ў дзеянне. Заўвагі ўдзельнікаў, які ведаюць усе нюансы працэсу, дапамогуць давесці стандарт да ідэалу;
• задавальняць патрабаванні бяспекі і якасці. Пры афармленні стандарту неабходна ўлічыць усе адметнасці працэсу, якія могуць паўплываць на якасць выконваемай работы. Яны павінны быць прапісаныя ў стандарце больш дэталёва;
• у стандарце павінны быць прапісаныя ўсе дзеянні – проста і з адназначнай трактоўкай. 

Распрацаваны стандарт з'яўляецца дакументам, на падставе якога любы супрацоўнік, паслядоўна выконваючы пазначаныя дзеянні, можа выканаць патрэбную працу.

Стандарт дае магчымасць праверыць, наколькі якасна супрацоўнік выконвае дзеянні: любое адхіленне з'яўляецца парушэннем.

Дакладна выконваючы аперацыі, пазначаныя ў стандарце, супрацоўнік мусіць якасна выканаць працу, тым самым выключыўшы ўзнікненне памылак.

Вынікам укаранення пілотнага праекта «Клапатлівая паліклініка» стане павелічэнне часу працы ўрача непасрэдна з пацыентамі, скарачэнне часу чакання пацыентам медыцынскай дапамогі, скарачэнне чэргаў, часу чакання прыёму ўрача каля кабінету, стварэнне камфортнага і даступнага асяроддзя знаходжання пацыентаў. Адным з накірункаў стане фарміраванне новай карпаратыўнай культуры, кампетэнцый медыцынскіх работнікаў па хуткім выяўленні праблем і іх ліквідацыі. 

Галоўным вынікам працы па ўкараненні пілотнага праекта «Клапатлівая паліклініка» стане павышэнне задаволенасці пацыентаў якасцю і тэрмінамі атрымання медыцынскай дапамогі. Пацыент павінен сыходзіць з паліклінікі, атрымаўшы задавальненне сваіх патрэбаў.