Рэалізацыя Школ здароўя ў Рэспубліцы Беларусь - дзейсная мадэль захавання здароўя вучняў у працэсе навучання

Здароўе дарослых шмат у чым вызначаецца здароўем дзяцей, таму што некаторыя формы паталогіі фармiруюцца ў дзяцінстве. Таму захаванне і ўмацаванне здароўя дзяцей і падлеткаў - адзін са складнікаў нацыянальнай бяспекі краіны.

На фоне неспрыяльнай дэмаграфічнай сітуацыі назіраюцца негатыўныя тэндэнцыі стану здароўя дзяцей рэспублікі: павелічэнне захворвання практычна па ўсіх класах хвароб, пагаршэнне фізічнага развіцця, зніжэнне ўзроўню фізічнай падрыхтаванасці.

Вынікі шматлікіх навуковых даследаванняў кажуць пра тое, што найбольш выяўлены рост распаўсюджанасці функцыянальных парушэнняў, хранічных захворванняў, адхіленняў у фізічным развіцці, частаты вострай і абвастрэння хранічнай паталогіі ў дзяцей адбываецца ў перыяд атрымання сістэматычнай адукацыі. Што звязана са зменлівымі ў гэты перыяд умовамі навучання і выхавання, калі інтэнсіўна адбываецца рост і развіццё. Адмысловымі даследаваннямі ўстаноўлены непасрэдны ўплыў на фарміраванне здароўя навучэнцаў фактараў унутрышкольнага асяроддзя, уклад якіх можа дасягаць 27%.

Вынікі навуковых даследаванняў, выкананых калектывам спецыялістаў БелМАПА, Навукова-практычным цэнтрам гігіены ў 2010-2014 гг. паказваюць, што пры пераходзе на прадметнае навучанне кожны пяты школьнік мае хранічнае захворванне ў стане кампенсацыі або дэкампенсацыі, пры гэтым удзельная вага абсалютна здаровых дзяцей складае толькі 10%, да ўзросту 10-12 гадоў сярод абследаваных у кожнага трэцяга дзіцяці назіраюцца парушэнні паставы і парушэнні вастрыні зроку, у асобных установах адукацыі каля 30% дзяцей маюць рэзка дысгарманічнае фізічнае развіццё за кошт залішняй масы цела, парушэнні мікраэлементнага статусу. Устаноўлены значныя групы дзяцей, схільныя да ўплыву медыка-сацыяльных фактараў рызыкі перыяду цяжарнасці і родаў маці (ужыванне алкагольных напояў, курэнне, кантакт з шкоднымі вытворчымі фактарамі), ранняга дзяцінства, умоў жыцця дзіцяці (нізкая рухальная актыўнасць, парушэнне структуры спажывання прадуктаў харчавання і інш. ) негатыўна ўплываюць на стан здароўя дзяцей і падлеткаў.

Неспрыяльныя тэндэнцыі стану здароўя дзяцей і падлеткаў прыводзяць да такіх негатыўных сацыяльных наступстваў як негатоўнасць да школьнага навучання, абмежаванні прафесійнай прыдатнасці і да службы ў войску, парушэнні фарміравання і рэалізацыі рэпрадуктыўнага патэнцыялу, нараджэнне нездаровых нашчадкаў і інш.

Найбольш агрэсіўнымі фактарамі, якія ўплываюць на фарміраванне здароўя школьнікаў, з'яўляюцца інтэнсіфікацыя працэсу навучання, а таксама дэфіцыт часу для засваення інфармацыі. Што ў спалучэнні з памяншэннем працягласці сну і прагулак, зніжэннем фізічнай актыўнасці аказвае стрэсавае ўздзеянне на арганізм, які развіваецца. Значнай прычынай пагаршэння стану здароўя школьнікаў з'яўляецца недастатковая эфектыўнасць сучаснай сістэмы гігіенічнага навучання і выхавання ў дзяцей і падлеткаў уменняў і навыкаў здаровага ладу жыцця, свядомага і адказнага стаўлення да свайго здароўя. Сітуацыя вызначае неабходнасць стварэння адзінай сістэмы прафілактычных мерапрыемстваў ва ўстановах адукацыі і ў хатніх умовах, накіраваных на захаванне і ўмацаванне здароўя навучэнцаў.

Школы здольныя ўносіць істотны ўклад у захаванне і ўмацаванне здароўя навучэнцаў, таму Еўрапейскім рэгіянальным камітэтам Сусветнай арганізацыі аховы здароўя СААЗ (2005 г.) прынятая Еўрапейская стратэгія «Здароўе і развіццё дзяцей і падлеткаў», накіраваная на аказанне садзейнічання дзяржавам-членам у выпрацоўцы ўласных стратэгій і праграм умацавання здароўя дзяцей.

За апошнія дваццаць гадоў быў здзейснены шэраг стратэгічных ініцыятыў і праграм пад рознымі назвамі, напрыклад, «Health Promoting Schools» ( «Школы, якія садзейнічаюць захаванню здароўя вучняў»), «Comprehensive School Health» ( «Комплексная праграма ўмацавання здароўя школьнікаў»), «Child Friendly Schools» (« Школы добразычлівыя да дзіцяці»), а таксама ініцыятыва FRESH (Focusing Resources on Effective School Health - «Фарміраванне рэсурсаў для эфектыўнага школьнага аховы здароўя»). Усе гэтыя планы аб'ядноўвае цэласны падыход да стварэння ў школах здаровага асяроддзя для навучання, заснаванага на разуменні, што ўсе аспекты школьнага жыцця ў той ці іншай меры ўплываюць на здароўе навучэнцаў.

Адным з перспектыўных міжнародных праектаў стварэння здароўезберагальнай асяроддзя з'яўляецца рэалізацыя ў еўрапейскім рэгіёне Еўрапейскай сеткі школ, якія садзейнічаюць умацаванню здароўя. Дадзеная сетка была заснавана ў 1991 годзе, і больш чым за дваццацігадовы перыяд у шматлікіх дзяржавах - удзельніцах прадэманстравала значныя поспехі ў захаванні здароўя дзяцей у школах. Школы, якія рэалізуюць палітыку ўмацавання здароўя навучэнцаў, павышаюць магчымасці дзяцей і дарослых у плане забеспячэння бяспечнага і спрыяльнага для здароўя сацыяльнага, фізічнага і псіхалагічнага асяроддзя, спрыяюць фарміраванню ў вучняў, свядомага стаўлення да свайго здароўя і здароўя навакольных. Да 2014 года сетка школ здароўя развівалася ў 43 краінах. Абмен вопытам, прасоўванне эфектыўных мадэляў школ здароўя ажыццяўляецца на платформе Еўрапейскай сеткі школ здароўя (SHE).

Так, у Расійскай Федэрацыі школы, якія садзейнічаюць умацаванню здароўя (далей - ШСУЗ), з'явіліся ў сярэдзіне 90-х гадоў мінулага стагоддзя, і ў цяперашні час іх налічваецца звыш 13 тысяч. Педагогі ў сваёй працы выкарыстоўваюць розныя індывідуальныя і групавыя формы, метады і сродкі навучання дзяцей здароўю з прымяненнем сучасных інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій.

Эфектыўнасць працы ШСУЗ у фарміраванні здаровага ладу жыцця пацверджана вынікамі навуковых даследаванняў НДІ гігіены і аховы здароўя дзяцей і падлеткаў НЦЗД РАМН.

У красавіку 2014 года падпісана Пагадненне аб стварэнні на базе НДІ гігіены і аховы здароўя дзяцей і падлеткаў НЦЗД РАМН Маскоўскага аддзялення офіса Школ здароўя ў Еўропе (SHE). Асноўная задача аддзялення - падтрымка рэалізацыі стратэгічнага плана школ здароўя ў Еўропе ў краінах Усходняй Еўропы і Цэнтральнай Азіі (ВЕЦА). У адпаведнасці са Стратэгічным планам SHE 2013-2016, сетка школ, якія садзейнічаюць здароўю ў Еўропе (SHE), факусіруе сваю ўвагу на забеспячэнні здароўя ў школах як неад'емнай часткі стратэгіі ў галіне аховы здароўя і адукацыі ў краінах-сябрах ЕС, што SHE спрыяе распрацоўцы і рэалізацыі нацыянальнай палітыкі ў галіне ўмацавання здароўя школьнікаў.

У Рэспубліцы Беларусь у арганізаваных дзіцячых калектывах ствараюцца спрыяльныя ўмовы для забеспячэння аптымальнага росту і развіцця навучэнцаў: з улікам сучасных патрабаванняў распрацоўваюцца нарматыўныя прававыя акты, якія вызначаюць патрабаванні да ўмоў арганізацыі адукацыйнага і выхаваўчага працэсаў навучэнцаў ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі - добраўпарадкоўваюцца навучальныя памяшкання, нармуецца вучэбная нагрузка, рэжым працы і адпачынку і г.д. Неабходная мэтанакіраваная праца сярод бацькоў па фарміраванні навыкаў здаровага ладу жыцця ў сям'і, па павелічэнні рухальнай актыўнасці дзяцей, арганізацыі рацыянальнага харчавання.

Практычна ва ўсіх рэгіёнах маюцца ўстановы агульнай сярэдняй адукацыі, дзе праводзіцца работа па фарміраванні ў школьнікаў навыкаў здаровага ладу жыцця, далучэнне бацькоў і настаўнікаў да гігіенічнага навучання і выхавання. Уключэнне такіх устаноў у адзіную сетку школ здароўя і далучэнне да Сеткі школ здароўя ў Еўропе будзе спрыяць павышэнню эфектыўнасці санітарна-гігіенічных мерапрыемстваў, што праводзяцца, а так жа стварэнню ўмоў для захавання і ўмацавання здароўя, аздараўленні дзяцей у агульнаадукацыйных установах і як вынік зніжэння ўдзельнай вагі дзяцей, якія маюць трэцюю і чацвёртую групы здароўя, функцыянальныя адхіленні, дысгарманічнае фізічнае развіццё.

У цяперашні час Міністэрствам аховы здароўя Рэспублікі Беларусь накіраваны Ліст у Маскоўскае аддзяленне офіса Школ здароўя ў Еўропе пра гатоўнасць да супрацоўніцтва і садзейнічання дзейнасці ў сферы развіцця школ здароўя ў нашай рэспубліцы. Такім чынам, наша краіна стала 44-й краінай у Еўропе, якая далучылася да SHE. У цяперашні час Міністэрствам аховы здароўя і Міністэрствам адукацыі Рэспублікі Беларусь праводзіцца актыўная праца па стварэнні Школ здароўя ў нашай краіне.

Алена Гузік,
загадчыца кафедры гігіены і медыцынскай экалогіі БелМАПА, к.м.н, дацэнт.

Ала Малахава,
загадчыца аддзялення гігіены дзяцей і падлеткаў Рэспубліканскага цэнтра гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя.